Stagflacja, inflacja (dane CPI) – czym są i na co zwrócić uwagę?

Strona główna > Poradnik inwestowania > Stagflacja, inflacja (dane CPI)

Stagflacja i inflacja to dwa kluczowe zjawiska ekonomiczne, które mają znaczący wpływ na codzienne życie obywateli danego kraju. W jednym i drugim przypadku problemem jest znaczny wzrost cen, a stagflacji dodatkowo towarzyszy stagnacja gospodarcza. Niższy wzrost gospodarczy i jednoczesny duży wzrost cen sprawiają, że warunki ekonomiczne dla konsumentów i przedsiębiorców są naprawdę trudne. Jak walczyć z wysoką inflacją? Jakie ryzyko niesie za sobą stagflacja?

Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI) to narzędzie, które pozwala na mierzenie inflacji poprzez analizę zmian cen w czasie. Kalkulacja opiera się na tzw. koszyku inflacyjnym. Koszyk ten zawiera różne usługi i produkty konsumpcyjne, obejmujące m.in. takie kategorie, jak: żywność, odzież, zdrowie, transport, edukacja, użytkowanie mieszkania czy energia.

W Polsce mierzeniem inflacji zajmuje się Główny Urząd Statystyczny (GUS). Regularnie zbiera on dane na temat wydatków gospodarstw domowych, co pozwala na budowę systemów wag, a także poziomu cen towarów i usług konsumpcyjnych z wielu punktów sprzedaży. Po zgromadzeniu niezbędnych danych oblicza się CPI, porównując aktualne ceny z cenami w roku bazowym.

Wzór na CPI wygląda następująco:

CPI = (koszt koszyka w roku bazowym / koszt koszyka w roku bieżącym<wbr>) × 100

GUS oblicza koszyki inflacyjne nie tylko dla przeciętnego gospodarstwa domowego, ale również dla grup społeczno-ekonomicznych, wyszczególnionych na podstawie głównego źródła utrzymania: pracowników, rolników, pracujących na własny rachunek, emerytów i rencistów, a także gospodarstw domowych utrzymujących się z niezarobkowych źródeł.

Wzrost cen towarów i usług w gospodarce może być wywołany przez wiele różnych czynników, jednak najważniejszymi są:

• Nadmierna emisja pieniądza – gdy bank centralny wprowadzi do obiegu zbyt dużą ilość pieniądza, istotny wzrost popytu prowadzi do wzrostu cen.
• Wzrost kosztów produkcji – rosnące ceny surowców, energii, a także większe wynagrodzenia mogą skutkować wyższymi cenami finalnych produktów.
• Nadmierny popyt – gdy popyt przewyższa podaż, występuje zjawisko inflacji popytowej.
• Globalne czynniki – zmiany na rynkach międzynarodowych, takie jak wzrost cen ropy czy przerwy w łańcuchu dostaw mogą wpływać na lokalne koszty produkcji i transportu.

Rosnąca inflacja jest niewątpliwie dużym problemem zarówno dla gospodarki, jak i społeczeństwa. Jakie konkretnie konsekwencje pociąga za sobą duża inflacja? M.in.:

• Spadek siły nabywczej – gospodarstwa domowe mogą kupować mniej za tę samą kwotę pieniędzy, co oznacza zwiększenie kosztów życia i obniżenie jego standardu.
• Rosnące oczekiwania płacowe – rosnące koszty często prowadzą do żądań wyższych wynagrodzeń przez pracowników, co może dodatkowo napędzać inflację.
• Zwiększona niepewność ekonomiczna – wysoka inflacja często skłania do poszukiwania alternatywnych metod lokowania kapitału, takich jak nieruchomości czy złoto, co może wpływać na stabilność rynków finansowych.
• Ograniczenie inwestycji – w obliczu niepewności dotyczącej przyszłych kosztów i popytu przedsiębiorcy mogą wstrzymywać inwestycje i ograniczać wydatki.

W latach 70. i 80. XX wieku Polska zmagała się ze stagflacją, która to objawiała się wysoką inflacją, niskim wzrostem gospodarczym i ukrytym bezrobociem. Inflacja gwałtownie rosła, osiągając ponad 20% w 1976 roku, 45% w 1982 roku i 100% w 1989 roku. Głównymi przyczynami takiego stanu rzeczy były kryzysy naftowe, niewydolność gospodarki centralnie planowanej i zadłużenie publiczne. W 1981 roku wzrost PKB prawie zatrzymał się, co tylko pogłębiło kryzys gospodarczy. Odpowiedzią miał być wprowadzony w 1990 roku „Plan Balcerowicza”, który zakładał przejście gospodarki na system rynkowy poprzez sprywatyzowanie przedsiębiorstw, zmniejszenie inflacji i otworzenie rynku na import.

Utrzymująca się w Polsce od dłuższego czasu wysoka inflacja budzi u wielu osób obawy, że z czasem przerodzi się ona w stagflację. Realizacji takiego scenariusza nie można wprawdzie wykluczyć, jednak wzrost gospodarczy za II kwartał 2024 roku pozytywnie zaskoczył ekonomistów, co pozwala przypuszczać, że są szanse na uniknięcie stagnacji gospodarczej w Polsce.

Do głównych przyczyn stagflacji zaliczamy:

• Negatywny szok podażowy – może wystąpić, gdy następuje nagły spadek podaży towarów lub usług – np. zerwanie łańcuchów dostaw lub ograniczenie produkcji surowców.
• Wzrost kosztów produkcji – wzrost cen surowców, takich jak ropa naftowa, może znacząco podnieść koszty produkcji, co przekłada się na wyższe ceny dla konsumentów. Taki wzrost kosztów powodować mogą zarówno czynniki zewnętrzne (np. kryzysy geopolityczne), jak i wewnętrzne (np. niewłaściwe decyzje polityczne).
• Polityka monetarna – ekspansywna polityka pieniężna, prowadzona przez Radę Polityki Pieniężnej, która skutkuje nadmierną emisją pieniądza, może również przyczynić się do stagflacji.
• Niewłaściwe decyzje polityczne – nieodpowiednie regulacje rynków oraz nieefektywna polityka gospodarcza mogą również prowadzić do stagflacji – np. zbyt restrykcyjne przepisy dotyczące zatrudnienia i produkcji.

Stagflacja ma wiele negatywnych skutków, które wpływają zarówno na gospodarkę, jak i na codzienne życie obywateli. Najważniejsze z nich to:

• Wzrost bezrobocia – w wyniku stagnacji gospodarczej przedsiębiorstwa często ograniczają produkcję i inwestycje, co przekłada się na większe bezrobocie.
• Ograniczenie inwestycji – niepewność gospodarcza i spadek popytu sprawiają, że przedsiębiorstwa wstrzymują inwestycje, co hamuje rozwój gospodarczy i innowacje.
• Obniżenie wynagrodzeń – spowolnienie gospodarcze i rosnące koszty mogą zmuszać przedsiębiorców również do restrukturyzacji i obniżania wynagrodzeń, co może dodatkowo pogarszać sytuację finansową gospodarstw domowych.
• Spadek wartości waluty krajowej – wysoka inflacja prowadzi do osłabienia krajowej waluty, co z kolei wpływa na wzrost cen importowanych dóbr.
• Problemy ze spłatą zobowiązań – wyższe stopy procentowe oraz zwiększenie kosztów życia mogą prowadzić do trudności w spłacie kredytów i innych zobowiązań finansowych.
• Niezadowolenie społeczne – stagflacja istotnie wpływa na życie społeczeństwa – często prowadzi do frustracji i niezadowolenia z rosnących cen i bezrobocia.

Wiedząc już, czym jest stagflacja, warto zdawać sobie również sprawę z tego, czym różni się ona od recesji. Mimo wielu podobieństw stagflacji nie należy mylić z recesją. Recesja definiowana jest jako okres spadku aktywności gospodarczej, zazwyczaj mierzonego jako spadek PKB przez dwa kolejne kwartały. W recesji inflacja jest na ogół niska lub wręcz występuje deflacja, co oznacza spadek ogólnych cen towarów i usług.

Stagflacja różni się od recesji tym, że w okresie stagflacji PKB wciąż rośnie, choć powoli, ale utrzymuje się na plusie. Recesja oznacza spadek krajowej produkcji i ujemne PKB. Ponadto zjawiska te odróżnia kwestia wzrostu cen. Przy stagflacji mamy do czynienia z wysoką inflacją, a przy recesji z niską, czyli ceny produktów i towarów nie rosną.

Zwalczanie stagflacji to złożone wyzwanie, które wymaga podjęcia stosownych działań na wielu płaszczyznach. Kluczowe jest zrównoważone podejście do polityki monetarnej i fiskalnej, ale nie tylko.

W celu ograniczenia inflacji banki centralne mogą podnosić stopy procentowe, co ma na celu zmniejszenie popytu i stabilizację cen. Konieczna jest jednak rozwaga, gdyż zbyt szybkie lub drastyczne podwyżki stóp procentowych mogą prowadzić do dalszego wzrostu bezrobocia i pogłębienia stagnacji.

Rząd może zwiększyć wydatki na inwestycje infrastrukturalne, by w ten sposób stymulować wzrost gospodarczy i tworzyć nowe miejsca pracy. Ważne jest jednak, by te wydatki były efektywne i zorientowane na obszary, które mają potencjał wzrostu. Wartą rozważenia strategią może być również zmniejszenie obciążeń podatkowych dla przedsiębiorców, co ma potencjał, by zachęcić ich do inwestycji i zwiększenia zatrudnienia.

W przypadku stagflacji spowodowanej szokami podażowymi (np. wzrost cen surowców), rządy mogą rozważyć interwencje mające na celu stabilizację cen kluczowych surowców.

Pomóc w zwalczaniu stagflacji mogą również strukturalne reformy, które zwiększą konkurencyjność gospodarki. Mowa o działaniach mających na celu, chociażby poprawę efektywności administracji publicznej czy wspieranie innowacji w sektorze prywatnym.

W lepszym dostosowaniu się do zmieniających się warunków rynkowych pomoże również wzmacnianie wiedzy obywateli i przedsiębiorców na temat zarządzania finansami w czasach stagflacji.

W czasie stagflacji kluczowe jest zabezpieczenie swoich finansów z jednej strony przed rosnącą inflacją, a z drugiej przed stagnacją gospodarczą. Warto rozważyć inwestycje w bezpieczne aktywa, takie jak złoto i nieruchomości, które mogą zachować swoją wartość w trudnych czasach. Niemniej istotna jest dywersyfikacja portfela inwestycyjnego, w tym dywersyfikacja geograficzna. Dobrym pomysłem może być chociażby założenie lokaty w zagranicznym banku.

Równie duże znaczenie ma efektywne zarządzanie wydatkami. Kontrolowanie budżetu domowego i unikanie nadmiernego zadłużenia się to działania, które pomogą utrzymać stabilność finansową. W obliczu dużych zmian gospodarczych niezwykle pomocne będzie również posiadanie funduszu awaryjnego (tzw. poduszka bezpieczeństwa) na pokrycie podstawowych kosztów życia przez kilka miesięcy.