Jak obliczyć stopę procentową? Stopy procentowe w Polsce

Stopy procentowe są ceną, jaką płaci się za pożyczenie pieniędzy na określony czas, wyrażoną w procentach w skali roku. Informacje o ich zmianach dotyczą zarówno kredytobiorców, którzy mają lub planują wziąć kredyt hipoteczny, jak i tych, którzy posiadają oszczędności i zależy im na ich realnym wzroście. Decyzje w sprawie stóp podejmuje Rada Polityki Pieniężnej. Co zrobi RPP w kolejnych miesiącach? Czy luzowanie polityki monetarnej będzie kontynuowane w najbliższych miesiącach?

Inflacja bezpośrednio wpływa na siłę nabywczą pieniędzy, nawet jeśli nominalne stopy procentowe są na poziomie dodatnim. Na przykład, jeśli stopa procentowa na lokacie wynosi 5%, a inflacja wynosi 6%, realnie tracimy na wartości posiadanych oszczędności, mimo że nominalne oprocentowanie jest pozytywne. Wzrost cen towarów i usług sprawia, że za te same pieniądze możemy kupić mniej niż wcześniej.

Na co wpływają stopy procentowe?

• Koszt kredytów i wysokość miesięcznych rat – wyższa stopa procentowa oznacza droższe kredyty, a więc większe raty do spłacenia przez osoby zaciągające pożyczki hipoteczne czy konsumpcyjne. Obniżki stóp procentowych mogą zmniejszyć te raty.

• Zachęta do oszczędzania – stopa depozytowa, czyli oprocentowanie pieniędzy zdeponowanych w banku, rośnie wraz ze stopami procentowymi, co sprawia, że oszczędzanie staje się bardziej opłacalne.

• Poziom inflacji – wyższe stopy procentowe zazwyczaj spowalniają inflację, ponieważ droższe kredyty ograniczają konsumpcję i inwestycje, zmniejszając presję na wzrost cen.

• Inwestycje i aktywność gospodarcza – zmiana stóp procentowych wpływa na decyzje przedsiębiorców dotyczące inwestycji, co przekłada się na tempo wzrostu gospodarki.

• Stabilność rynków finansowych – poziom stóp kształtuje atrakcyjność lokat, obligacji i innych instrumentów finansowych, oddziałując na kapitał przepływający na rynki.

• Zatrudnienie i wzrost płac – długofalowo decyzje związane ze stopami procentowymi wpływają na zatrudnienie i dynamikę płac, oddziałując na kondycję całej gospodarki.

W Polsce to Rada Polityki Pieniężnej (RPP), działająca przy Narodowym Banku Polskim (NBP), ma kluczową rolę w ustalaniu wysokości stóp procentowych. RPP składa się z 10 osób, w tym prezesa NBP (który jest przewodniczącym Rady) oraz dziewięciu członków powoływanych po trzech przez:

• Prezydenta RP,

• Sejm,

• Senat.

Kadencja każdego członka trwa 6 lat. Dzięki temu skład rady nie jest zależny od bieżących zmian politycznych, co sprzyja stabilności decyzji dotyczących polityki pieniężnej.

RPP spotyka się regularnie, zwykle co miesiąc, by ocenić sytuację gospodarczą i podjąć decyzję o ewentualnej zmianie stóp procentowych. Decyzje te są reakcją na różne czynniki, przede wszystkim na poziom inflacji, dynamikę gospodarki oraz sytuację na rynku pracy. Zbyt szybkie cięcia stóp mogą zwiększać inflację, a zbyt długie jej utrzymywanie na wysokim poziomie może spowolnić wzrost gospodarczy i obniżyć zatrudnienie.

Różnica między realną a nominalną stopą procentową jest istotna, szczególnie w kontekście inflacji. Realna stopa procentowa uwzględnia wpływ inflacji na wartość oszczędności, co pozwala na dokładniejsze oszacowanie rzeczywistego zysku. Nominalna stopa procentowa, choć ważna, nie bierze pod uwagę wzrostu cen, który może pomniejszyć wartość Twoich oszczędności. Zatem, aby dokładnie ocenić, jak zmienia się Twoja siła nabywcza, warto obliczać realną stopę procentową.

Od 2020 roku stopy procentowe przeszły znaczące zmiany, które odzwierciedlają ważne wydarzenia gospodarcze i reakcje na wyzwania rynkowe.

• Na początku 2020 roku, w reakcji na pandemię COVID-19 oraz związane z nią spowolnienie gospodarcze, RPP obniżyła stopy do rekordowo niskich poziomów, sięgających 0,10% (stopa referencyjna). Miało to na celu wsparcie gospodarki poprzez tańsze kredyty i zwiększenie dynamiki konsumpcji.

• W kolejnych latach, zwłaszcza od 2021 do 2022 roku, stopy procentowe były sukcesywnie podnoszone aż do poziomu blisko 7% dla stopy referencyjnej – była to odpowiedź na rosnącą inflację, wysokie ceny energii oraz globalne zaburzenia łańcuchów dostaw. Ten podwyższony poziom stóp miał na celu ograniczenie wzrostu cen i stabilizację rynku finansowego.

Od 2023 roku zaczęły się pierwsze sygnały spowolnienia inflacji i korekty stóp.

RPP na ostatnim październikowym posiedzeniu obniżyła stopy o 0,25 p.p., kontynuując cykl łagodzenia polityki pieniężnej po kilku wcześniejszych cięciach. Choć prawdopodobieństwo kolejnej obniżki w nadchodzących miesiącach jest duże, opinie ekspertów i samej rady są mocno podzielone ze względu na ryzyko stabilności cen i niepewność regulacyjną (dotyczącą m.in. cen energii).

Wysoki wzrost płac oraz opóźnione skutki inflacji wskazują na możliwość utrzymania stóp na obecnym poziomie lub ewentualną przerwę w cyklu obniżek.

Decyzja RPP będzie zależeć od danych makroekonomicznych i sytuacji na rynku, zwłaszcza dynamiki inflacji i kondycji gospodarki. Nie można wykluczyć, że rada rozważy mrożenie stawki, aby uniknąć ryzyka destabilizacji cen.

Banki komercyjne najczęściej podają w swojej ofercie oprocentowanie nominalne depozytów, np. 5% w skali roku. W przypadku nominalnej stopy procentowej nie bierze się jednak pod uwagę okresowej kapitalizacji ani inflacji. Banki posługują się tego typu stopami procentowymi, aby umożliwić klientom obliczenie przybliżonych potencjalnych zysków. W przypadku, gdy roczna stopa procentowa to 5%, a wysokość depozytu 10 000 zł, odsetki nominalne wyniosą po roku 500 zł.

Większość banków, w tym banków zagranicznych znajdujących się w ofercie Raisin, stosuje metodę naliczania odsetek ACT/ACT. Bierze ona pod uwagę rzeczywistą liczbę dni w danym roku (365 lub 366 w roku przestępnym), a także faktyczny okres oszczędzania. Dzięki temu uchodzi za najdokładniejszą. Ryzyko walutowe oraz różnice w ochronie depozytów mogą jednak wpływać na bezpieczeństwo środków.

Chociaż lokaty terminowe mogą oferować przewidywalne zyski, nadal podlegają one czynnikom zewnętrznym, takim jak inflacja i zmiany polityki pieniężnej. Dlatego przed podjęciem decyzji inwestycyjnych, takich jak wybór lokat terminowych, inwestycji w obligacje, czy zakupu aktywów alternatywnych, należy dokładnie ocenić swoje osobiste cele finansowe i tolerancję ryzyka. Każda inwestycja wiąże się z ryzykiem, a wyniki osiągnięte w przeszłości nie gwarantują podobnych rezultatów w przyszłości. Zalecamy konsultację z doradcą finansowym przed podjęciem decyzji.

Nominalna stopa procentowa pozwala obliczyć proste odsetki na podstawie nominalnego oprocentowania – z wyłączeniem inflacji oraz okresowej kapitalizacji. Poniższy wzór zakłada uwzględnienie metody ACT/ACT.

Odsetki proste = P × r × (t/T)

Gdzie:

P – kwota wpłaconego kapitału

r – nominalna roczna stopa procentowa

t – liczba dni, za które naliczane są odsetki

T – rzeczywista liczba dni w roku

Jeśli depozyt wyniósł 10 tys. zł, oprocentowanie nominalne 5% w skali roku, a klient oszczędzał przez 360 dni, wtedy odsetki proste wyniosą:

Odsetki proste = 10 000 x 0,05 x (360/365)

Odsetki proste = 10 000 x 0,05 x 0,986

Odsetki proste = 493,15 zł

Złożona stopa procentowa uwzględnia odsetki, które bank nalicza nie tylko od początkowej kwoty depozytu, lecz także od odsetek wypracowanych w kolejnych okresach oszczędzania. Są one kumulowane i na bieżąco doliczane do głównego salda depozytu. Dzięki temu oszczędności szybciej rosną.

Odsetki złożone = P x [(1 + r/n) nt/T – 1]

Gdzie:

P – kwota kapitału początkowego

r – nominalna stopa procentowa

n – liczba okresów kapitalizacji w roku

t – rzeczywisty czas inwestycji (liczba dni)

T – rzeczywista liczba dni w roku (365)

Jeśli zainwestujemy 10 000 zł na koncie oszczędnościowym z nominalnym oprocentowaniem 5% w skali roku oraz z miesięczną kapitalizacją, a będziemy oszczędzać przez 70 dni, wtedy odsetki wyniosą:

Odsetki złożone = 10 000 × [(1 + 0,05/12)12 (70/365) – 1]

Odsetki złożone = 10 000 x (1+0,004167)12 x 0,19178 – 1]

Odsetki złożone = 10 000 x (1,004167) 2,3 – 1]

Odsetki złożone = 10 000 x (1,0096 – 1)

Odsetki złożone = 10 000 x 0,0096

Odsetki złożone = 96 zł

Efektywna stopa procentowa uwzględnia kapitalizację odsetek w ciągu roku. Jej wartość jest uzależniona od stopy nominalnej, częstotliwości kapitalizacji oraz dodatkowych opłat. Wskazuje, o ile procent wartość kapitału rzeczywiście wzrośnie po upływie jednego roku.

Jak obliczyć efektywną stopę procentową? Można użyć w tym celu poniższego wzoru:

Efektywna stopa procentowa = (1 + r nom/n)n – 1

Gdzie:

r nom – nominalna stopa procentowa

n – liczba okresów kapitalizacji w ciągu roku

Jeśli przyjmiemy, że stopa nominalna wynosi 6%, to przy założeniu kwartalnej kapitalizacji efektywna stopa procentowa wyniesie:

Efektywna stopa procentowa = (1+0,06/4)4– 1

Efektywna stopa procentowa = (1+0,015)4 – 1

Efektywna stopa procentowa = (1+0,015)4 – 1

Efektywna stopa procentowa = 1,0614 – 1

Efektywna stopa procentowa = 0,0614 = 6,14%

Pod pojęciem realnej stopy procentowej należy rozumieć oprocentowanie nominalne skorygowane o wskaźnik inflacji.

Wzór na realną stopę procentową jest następujący:

Realna stopa procentowa = [(1 + oprocentowanie nominalne / (1 + inflacja)] – 1

Jak obliczyć stopę procentową, jeśli nominalne oprocentowanie wynosi 5%, a inflacja 2%? Przedstawiamy odpowiednie wyliczenia:

Realna stopa procentowa = [(1 + 0,05 / (1 + 0,02)] – 1

Realna stopa procentowa = [(1,05 / (1,02)] – 1

Realna stopa procentowa = 1,029 – 1 

Realna stopa procentowa = 0,29 = 2,9%

Należy pamiętać, że zasady dotyczące stóp procentowych oraz kalkulacji mogą się zmieniać w odpowiedzi na zmiany polityki monetarnej Rady Polityki Pieniężnej (RPP) lub globalne zmiany gospodarcze. Rekomendujemy regularne śledzenie aktualnych informacji na temat zmian stóp procentowych oraz polityki monetarnej NBP, które mogą wpłynąć na oprocentowanie depozytów oraz strategię oszczędnościową.

Aby uzyskać najnowsze informacje o stopach procentowych oraz oficjalnych regulacjach dotyczących lokat, prosimy zapoznać się z dokumentami dostępnymi na stronie Narodowego Banku Polskiego (NBP) oraz innych instytucji regulujących politykę monetarną w Polsce.